ذهن آگاهی

ذهن آگاهی یا (mindfulness)

مسلما تا کنون برای شما هم پیش آمده که غرق در اتفاقات گذشته تان شده یا به صورت پیوسته ذهن خود را درگیر موضوعاتی می کنید که ممکن است در آینده برای شما رخ دهد. در هر دو حالت دغدغه های زیادی در وجود شما شکل می گیرد که باعث می شود تا مشکلاتی همچون افسردگی ، استرس ، اضطراب و…. به وجود آید که همگی زمینه بیماری های دیگر را فراهم می کنند. 

ذهن آگاهی راهکار بسیار موثری است که می تواند به صورت بالقوه در درمان آن ها نقشی موثر داشته باشد. با این حال اکثریت افراد جامعه ، اطلاعات دقیقی در این رابطه ندارند. همین عامل هم باعث می شود تا از مزیت های منحصر به فرد آن بی بهره بمانند. اگر شما هم جزو این افراد هستید، حتما ما را تا انتها همراهی فرمایید چرا که می خواهیم ذهن آگاهی را به دقت زیر ذره بین نقد و بررسی خود قرار دهیم.

ذهن آگاهی چیست؟

اولین چیزی که می تواند باعث دغدغه اکثریت افراد شود، درک ماهیت ذهن آگاهی است . به بیان ساده تر اغلب افراد نمی دانند که منظور از ذهن آگاهی چیست و به چه حالتی اطلاق می شود. به صورت کلی منظور از ذهن آگاهی حالتی است که در آن فرد تمام حواسش را درگیر شرایط حال کرده و هیچ گونه قضاوتی در رابطه با گذشته یا آینده نخواهد داشت. این مورد هم باعث می شود تا از شر هر گونه تنشی خلاص شده و تمام ذهنیتش درگیر شرایط حال شود.

در واقع بر مبنای تحقیقات صورت گرفته، ذهن آگاهی باعث می‌شود تا مجموعه‌ای از واکنش‌های شیمیایی مختلف در بدن انسان شکل گرفته که او را به سمت یک آرامش خاطر ذهنی سوق می‌دهد. این موضوع در علم روانشناسی پاسخ آرامش نام دارد که سبب بازیابی بدن شده سیکل استرس را به حداقل حالت ممکن می‌رساند.

افزون بر این موارد برخی از هورمون‌های الزامی برای سیستم ایمنی بدن را افزایش می‌دهد که باعث می‌شود تا سطح بیماری‌ها کاهش پیدا کرده و میزان دوام بدن و طول عمر افزایش پیدا کند. ترکیب کلی این عوامل در کنار همدیگر باعث شده تا ذهن آگاهی به عنوان یکی از بهترین و البته ایده آل‌ترین تکنیک‌های ممکن برای افزایش سلامت روان و فیزیک انسان قلمداد شود.

با این وجود کم نیستند افرادی که نمی‌دانند ذهن آگاهی چیست و همین عامل هم آنها را به سمت تمرینات اشتباه و البته راهکارهای نامناسب می‌کشاند. برخی از این افراد حتی ذهن آگاهی را با مدیتیشن اشتباه گرفته و تصور می‌کنند که این دو یکسان هستند. با این حال باید عنوان کنیم که تفاوت‌های شاخصی میان این دو وجود دارد که سبب می‌شود تا از لحاظ ماهیت با همدیگر همسو نباشند.

تاثیر ذهن آگاهی

اگرچه بیشتر افراد با تاثیر ذهن آگاهی آشنایی ندارند، اما باید عنوان کنیم که این مهارت می‌تواند تاثیرات مختلفی را بر روی مغز و روان شخص بگذارد. ترکیب کلی آنها باعث می‌شود تا کیفیت زندگی افراد تغییر کند. به صورت کلی و بر مبنای تحقیقات صورت گرفته، ذهن آگاهی می‌تواند میزان ماده خاکستری مغز را افزایش دهد. این موضوع هم تاثیرپذیری سیستم‌های مغزی را افزایش داده و باعث می‌شود تا بدن بتواند پاسخ‌های بهینه تری در کنترل هیجانات و موقعیت‌های مختلف داشته باشد. 

از طرفی دیگر شناخت افراد نسبت به خود افزایش پیدا کرده و همین عامل هم سبب می‌شود تا آنها بتوانند به شیوه موثرتری مشکلات و موانع موجود در زندگی را برطرف کنند. در واقع همین عامل سبب شده تا تاثیر ذهن آگاهی در موفقیت شغلی بیش از پیش پر رنگ باشد. افزون بر این موارد خودآگاهی سبب می‌شود تا افراد بتوانند به سادگی هرچه تمام‌تر از شر تنش‌های ذهنی نجات یافته و مشکلاتی مانند استرس، اضطراب و افسردگی برطرف کرده یا دست کم به شیوه بهتری آنها را کنترل و مدیریت سازند. 

چنین مولفه ای در کنار واکنش های شیمیایی صورت گرفته در ذهن، می تواند تاثیر ذهن آگاهی بر کاهش استرس را نشان دهد. این عامل به صورت بالقوه بر روی سیستم ایمنی بدن هم اثر گذاشته و باعث می‌شود تا ترشح هورمون‌های سرکوب کننده آن مانند کورتیزول کاهش پیدا کند. چنین عاملی به افزایش توانایی بدن در مقابله با بیماری‌های مختلف یا بهبودی سریع‌تر، بیشتر شود. لذا می‌توان گفت که تاثیر خودآگاهی می‌تواند تمام جنبه‌های زندگی افراد را در بر گرفته و به شیوه منحصر به فردی آن را دگرگون سازد.

فواید ذهن آگاهی

فواید ذهن آگاهی از شاخصه‌های مهمی است که باعث شده تا بخش قابل توجهی از متخصصان و البته افراد در جوامع پیشرفته، به سمت آن هجوم بیاورند. در حقیقت این خصیصه فواید بیشماری را بر روی سلامت ذهن افراد می‌گذارد که باعث می‌شود تا زندگی شاداب‌تری داشته باشند. با این وجود اکثریت افراد به خوبی از فواید ذهن آگاهی خبر ندارند. 

همین عامل هم سبب می‌شود تا در مواجهه با برخی از تنش‌های ذهنی و مشکلات مربوط بدان، به سراغ راهکارهای دیگری بروند که عملاً از لحاظ بازدهی، در این سطح قرار نگرفته یا دست کم مسیر دشوارتری دارند. اگر بخواهیم به صورت موردی این فواید را خدمت شما عزیزان ذکر کنیم، می‌توان موارد زیر را نام برد. لازم به ذکر است که برخی از این موارد نتیجه مستقیم مهارت ذهن آگاهی بوده و برخی دیگر به صورت غیر مستقیم با رسیدن به این مهارت شامل حال افراد خواهد شد.

• آرامش و آسودگی خاطر 
• بهبود عملکرد مغز 
• افزایش توانایی سیستم ایمنی بدن 
• کاهش فشار خون 
• افزایش آگاهی نسبت به محیط اطراف و خود 
• افزایش توجه و تمرکز 
• کاهش اضطراب 
• کاهش استرس 
• کاهش احساس غمگینی، افسردگی یا ناامیدی 
• بهبود وضوح در تفکر و درک مفاهیم 
• کاهش میزان ضربان خون و تنظیم آن 
• تقویت مقابله با بیماری‌های مختلف 
• بهبودی سریعتر بیماری‌ ها
• بهبود توانایی شغلی 
• افزایش انعطاف پذیری 
• کاهش تمایل به رفتارهای مخرب مانند استفاده از مواد مخدر، مشروبات الکلی و … 
• کاهش میزان واکنش پذیری 
• افزایش احساس کنجکاوی 
• بهبود توانایی صبر و پذیرش 
• بهبود توانایی مقابله با استرس 
• بهبود مشکلات رفتاری 
• بهبود کیفیت زندگی

در نظر داشته باشید که به صورت کلی ذهن آگاهی باعث می‌شود تا تنش های ذهنی افراد برطرف شده و همین عامل هم ذهنی بازتر و آزادتر را به آنان می‌دهد که باعث می‌شود تا در مقابله با شرایط مختلف، حالت پایدارتری داشته باشند.

انواع ذهن آگاهی

یکی از پرسش‌هایی که می‌تواند توجه بسیاری از متقاضیان را به سمت خود جلب کند، انواع ذهن آگاهی می‌باشد. به بیان ساده‌تر اغلب متقاضیان در رابطه با ذهن آگاهی و انواع آن دچار ابهامات و سوالات مختلفی هستند. همین عامل هم باعث می‌شود تا تصمیم گیری‌های اشتباهی داشته باشند. به صورت کلی باید بگوییم که ماهیت ذهن آگاهی یکسان است. 

لذا نمی‌توان آن را به گونه های چندان متفاوتی تقسیم بندی کرد. در هر صورت هرگاه نام ذهن آگاهی به میان آمد، منظور از تمرکز بر روی لحظه حال می‌باشد. اما ممکن از نوع فعالیت صورت گرفته یا هدف مرتبط با انجام آن، باعث شود تا ذهن آگاهی یک تقسیم بندی خاص داشته باشد. بر مبنای دیدگاه بسیاری از متخصصان، انواع ذهن آگاهی را می‌توان در چهار دسته قرار داد.

تمرکز بر روی زمان حال

 اولین آنها معطوف سازی تمرکز بر روی یک اقدام خاص می‌باشد. بر این مبنا و بدون انجام مقدمه چینی‌های مختلف، شخص سعی می‌کند تا توجهش را به انجام یک کار یا اقدام مشخص در لحظه حال معطوف سازد. این کار مشخص می‌تواند آشپزی کردن، کفاشی، کتاب خواندن یا هر اقدام دیگری باشد. ولی به صورت کلی شخص باید تمرکزش را بر روی آن معطوف ساخته و سعی کند تا ذهنش صرفاً درگیر آن باشد.

ذهن آگاهی با مراقبه

نوع دوم ذهن آگاهی، انجام مراقبه آن می‌باشد. در این شیوه از ذهن آگاهی، شخص در یک شرایط خاص قرار گرفته و بعد از انجام تشریفات مشخص، کم کم توجه و تمرکز خودش را بر روی لحظه حال متمرکز خواهد کرد. این مورد بیشتر در مدیتیشن به چشم می‌خورد. در این شیوه ممکن است تمرکز بر روی تنفس، نقطه خاص یا یک حالت فیزیکی مشخص از بدن معطوف شود. ولی به صورت کلی هدف اصلی آن دور شدن از تنش‌های ذهنی و کاهش دغدغه‌های فکری مربوط به آن می‌باشد.

ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس یا MBSR

ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس یا MBSR یک نوع خاص از این مهارت می‌باشد که در شیوه‌های درمانی رواج داشته و به افراد کمک می‌کند تا به وسیله آن، مشکلاتی ذهنی خود مانند اضطراب، هراس و موارد مختلف را درمان کنند. در واقع این شیوه به افراد کمک می‌کند تا در صورت بروز موارد بالا، واکنش‌های مناسبی به آنها بدهند که باعث شود تا سریعتر به آرامش درونی برسند. به همین جهت است که ذهن آگاهی و مدیریت خشم، عموماً به همراه همدیگر بیان می‌شوند.

رفتار درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT

رفتار درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یا MBCT نوع دیگری از این فرایند می‌باشد که بیشتر برای درمان افسردگی استفاده شده و غالباً با عناصر شناخت درمانی ترکیب می‌شود. این شیوه از ذهن آگاهی سعی می‌کند افراد را در مقابله با تفکر تهی بودن زندگی مقاوم ساخته و به آنان کمک کند تا ذهنی عاری از تنش‌های مربوط به آن را داشته باشند. همین عامل هم امید در را در زندگی آنان افزایش داده و کمک می‌کند تا تمرکز بیشتری بر روی لحظه حال داشته باشند. لازم به ذکر است که انواع ذهن آگاهی بر مبنای تعاریف روانشناسی ممکن است بیشتر از این موارد باشد. ولی به صورت کلی هدف اصلی آنها تمرکز بر روی لحظه حال بوده و ماهیت یکسانی دارند.